Den Oord
Geschiedenis en dendrochronologisch onderzoek
Onderzoek wijst uit:
Molen Den Oord in 1824 nieuw gebouwd – zaagwerk uit oudere molen
Een onlangs gehouden dendrochronologisch onderzoek heeft uitgewezen dat het zaagwerk van molen Den Oord in Ommen ouder is dan de romp zelf. De zaagonderdelen moeten daarom afkomstig zijn van een andere molen. Uit een eerder jaarringenonderzoek bleek dat de huidige molen in 1824 nieuw is gebouwd, maar over de datering van het binnenwerk was twijfel. Dat werd mede ingegeven door de ongewone constructie van het zaagwerk (het gaande werk). Alles leek erop dat in de molenromp het gaande werk pas gemaakt was met ouder materiaal. Ook de doorleefdheid en kleuren op de onderdelen van het zaagwerk deed vermoeden dat destijds gebruik gemaakt is van onderdelen uit een andere molen.
Andere, oudere molen
Op voorstel van Tom Temmink, molen-consulent bij het Oversticht, is er een tweede, door de Stichting Overijsselse Molen gefinancierde, dendrochronologisch onderzoek uitgevoerd. Hierdoor is nu de opvatting dat de molen in 1824 nieuw is gebouwd, maar dat het zaagwerk en het gaande werk bij elkaar gesprokkeld is van verschillende (afgebroken) molens.
Echter, het tweede onderzoek wees ook uit dat de datering van verschillende genomen monsters ver uit elkaar liggen, zodat de gebruikte zaagonderdelen van de andere molen ook al eerder in een andere, oudere molen dienst moet hebben gedaan. Dat maakt het vrijwel onmogelijk om de gesloopte molen aan te wijzen die de onderdelen voor Den Oord heeft geleverd. Molens werden vroeger regelmatig verplaatst en opnieuw opgebouwde of herbouwd na een schade of brand. De kans dat oude molens allerlei onderdelen bevatten van voorgangers is dan ook groot.
Zeskante molen de enige in Overijssel
De gemeente Ommen is eigenaar van molen en de Stichting Ommer Molens is beheerder van de molen. Molen Den Oord is één van de acht nog bestaande zeskante molens van Nederland en de enige in de provincie Overijssel. De molen is van cultuurhistorische waarde als één van de twintig rijksmonumenten in de stad Ommen. De molen is vanwege de historische en beeldbepalende locatie aan de zuidrand van Ommen van belang voor het aanzien van Ommen.
Den Oord werd in 1824 gebouwd als houtzaagmolen, waarbij voor het zaaggedeelte onderdelen van een paltrokmolen werden gekocht. Vanaf halverwege de negentiende eeuw werd een maalkoppel in de molen geïnstalleerd, zodat de molen ook kon malen. Tot het einde van de negentiende eeuw werd met de molen gezaagd, omdat het zagen minder lonend werd door de opkomst van de stoomhoutzagerij of doordat planken kant en klaar gekocht werden. In 1949 werd de zagerij onttakeld en werd een hamermolen met elektromotor geïnstalleerd, omdat op de wind malen op dat moment bijna niet meer kon. Dit was al eerder geprobeerd met een ruwoliemotor. Zagen werd niet meer gedaan. In 1955, nadat de gemeente Ommen de molen had gekocht, werd de molen onttakeld en stond deze ongeveer vijf jaar zonder roeden, staart en stelling. Bij de grootschalige restauratie in 1960-61 werd de molen herbouwd. De oorspronkelijke zaagschuren en het houtzaagwerk werden bij de restauratie verwijderd. Het balkgat was jaren daarvoor al gedempt. De zaagschuren aan weerszijden van de molen werden weliswaar herbouwd, maar niet naar het oorspronkelijke aanzien. In de bestaande onderbouw van de molen is sinds 1963 het Streekmuseum van Ommen ondergebracht.
Restauratie tot houtzaagmolen
In 1999 werd door enkele molenaars in eigen beheer een maalstoel gereconstrueerd en geplaatst. Op 10 juli 2019 kreeg de molen een antieke krukas, afkomstig van de verdwenen houtzaagmolen De Haan te Franker, als eerste stap naar de reconstructie van de molen als houtzaagmolen.
De Stichting Ommer Molens heeft het voornemen om de voormalige houtzaagmolen te restaureren, waarbij de houtzagerij zal worden hersteld. Dit in samenwerking met de gemeente, de stichting 'Overijsselse Molen' en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Bij het restaureren van de zagerij worden twee zaagramen en een pompraam vervaardigd, zodat de molen op windkracht kan zagen. Een balkenkolk en sleephelling kunnen door het ruimtegebrek niet gerealiseerd worden.
De zagerij van de molen wordt hersteld ten behoeve van het eigen gebruik en door derden.
Wanneer de zaagmolen weer terug is in zijn 'oude staat' zal er voor particulieren en bedrijven specialistisch klein zaagwerk worden verricht. Daarnaast zullen van het door de molen gezaagde hout kleine houtproducten verkocht worden.
De oudere versie op de website over de oorsprong van Den Oord is door het recente onderzoek niet meer juist. Maar is hier nog te lezen.
Den Oord 1900
1910 pentekening van Sam van Beek, zaagmolen Den Oord
